Διάσπαση του δήμου της Κέρκυρας: Βελτίωση της ζωής των πολιτών ή ευνουχισμός των Επτανήσων;

Μετά από τρία χρόνια εφαρμογής του “Καλλικράτη” η κυβέρνηση επιθυμεί να προχωρήσει στην βελτίωση του. Ένα από τα προς αναθεώρηση θέματα είναι ο αριθμός των δήμων στα μεγάλα νησιά της Κέρκυρας, Λέσβου και Ρόδου. Ο προτεινόμενος από την κυβέρνηση σχεδιασμός θα φέρει τον δήμο της Κέρκυρας από την 2η σε πραγματικό και 3η σε μόνιμο πληθυσμό στην 7η θέση στην περιοχή της δυτικής Ελλάδας και του Ιονίου, αλλάζοντας τις υφιστάμενες τοπικές γεωπολιτικές ισορροπίες. Είναι νομιμοποιημένη και προς το συμφέρον της Κέρκυρας και των Επτανήσων η παραπάνω τροποποίηση του νόμου;

Πως πρέπει να γίνεται.

Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων εφαρμογής ενός νόμου, μετά από ένα εύλογο κατά περίπτωση διάστημα και η πιθανή βελτίωση του νόμου αυτού αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους ενός επιτυχημένου κρατικού οικοδομήματος. Η επιτυχία του εγχειρήματος έγκειται στην ορθή ανάλυση των δεδομένων και στον ορθό σχεδιασμό από τις αρμόδιες ομάδες εργασίας και κατόπι στην απαρέκλιτη εφαρμογή των ληφθέντων αποφάσεων. Οι δύο πρώτες ενέργειες σχετίζονται με την τεχνοκρατική επάρκεια των παραπάνω ομάδων, ενώ η τελευταία με την πολιτική βούληση. Σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα το οποίο στηρίζεται στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, οι ομάδες εργασίας πρέπει να αποτελούνται από αντιπροσώπους του λαού όπως όμως και από γνώστες της επιστημονικής προσέγγισης των πραγμάτων, δηλαδή από πολιτικούς και από τεχνοκράτες. Οι πρώτοι θα μεταφέρουν την λαϊκή βούληση, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσω διαβουλεύσεων και οι δεύτεροι με βάση αυτήν θα κάνουν επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις οι οποίες αφού επικυρωθούν από το κοινοβούλιο θα αποτελέσουν νόμους του κράτους. Στην ειδική περίπτωση της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα ο δήμος αποτελεί ένα σύστημα του οποίου οι μηχανισμοί και κανόνες λειτουργίας ατυχώς δεν ορίζονται από τον ίδιο, αλλά από το εθνικό σύστημα λήψης αποφάσεων το οποίο είναι απομακρυσμένο, οι δε τεχνοκράτες της πρωτεύουσας δεν γνωρίζουν στις περισσότερες ίσως περιπτώσεις, τον χαρακτήρα και τις ιδιομορφίες κάθε τόπου. Γιά την ορθή λοιπόν οργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης η διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες, αλλά και η χρήση τοπικών κατά περίπτωση τεχνοκρατών είναι μεγάλης σημασίας.

Η απόφαση της κυβέρνησης να αναθεωρήσει τον Καλλικράτη μετά από δύο χρόνια εφαρμογής του ας θεωρηθεί “αξιωματικά” ότι στοχεύει στην καλύτερη λειτουργία του κράτους και στην εξυπηρέτηση των πολιτών. Μία πρώτη προσέγγιση δείχνει ότι η παραπάνω ενέργεια είναι απολύτως υγιής και αποτελεί δείγμα ορθής λειτουργίας των μηχανισμών βελτίωσης του κράτους. Οι αναμενόμενες επακόλουθες ενέργειες της κυβέρνησης θα ήταν η σύσταση ομάδας τεχνοκρατών, η διαβούλευση με τις τοπικές αρχές και τους φορείς, η ανάπτυξη προτάσεων και τέλος η νομοθετική εφαρμογή. Τι ακριβώς λοιπόν έχει πράξει μέχρι στιγμής η Ελληνική κυβέρνηση;

Πως έγινε: Η αυθαίρετη απόφαση της διάσπασης τριών δήμων.

Το υπουργείο αποφάσισε, χωρίς όμως να έχει προηγηθεί ουσιαστική διαβούλευση, την διάσπαση των δήμων της Κέρκυρας, της Ρόδου και της Λέσβου. Ενδοκομματικές διαμάχες στην ΝΔ της Ρόδου, αλλά και εκ των άνω ενέργειες του ΠΑΣΟΚ φαίνεται να απομακρύνουν το ενδεχόμενο διάσπασης του δήμου, ενώ δημοσκόπηση φέρεται να δείχνει συντριπτική κλίση του λαού υπέρ της διάσπασης. Στην Λέσβο φαίνεται να υπάρχει μία ομοφωνία υπέρ της διάσπασης, ενώ στην Κέρκυρα υπάρχουν διάφορες απόψεις χωρίς όμως να έχει γίνει κάποιος ουσιαστικός διάλογος. Παρατηρείται λοιπόν από το πρώτο κιόλας βήμα μία καταστρατήγηση της βασικής αρχής της δημοκρατίας περί λειτουργίας της πολιτείας με βάση την βούληση της πλειοψηφίας των πολιτών.

Πως έγινε: Ο Λανθασμένος σχεδιασμός της διάσπασης του δήμου Κέρκυρας.

Είναι σημαντικό να γίνει διάκριση των περιπτώσεων των τριών νησιών τα οποία έχουν όλα υψηλούς πληθυσμούς, αλλά διαφέρουν στα γεωγραφικά τους χαρακτηριστικά. Η Λέσβος και η Ρόδος έχουν περισσότερο από την διπλή έκταση από την Κέρκυρα και υποδιπλάσια πυκνότητα πληθυσμού. Οι έδρες των δήμων των παραπάνω νησιών βρίσκονται σε ακραία σημεία με αποτέλεσμα η μετάβαση από απομακρυσμένα μέρη σε αυτές να απαιτεί χρόνους που προσεγγίζουν τις μιάμισυ και δύο ώρες. Αντίθετα, στην πυκνοκατοικημένη Κέρκυρα στην οποία το κεντρικό οικιστικό συγκρότημα φαίνεται να εκτείνεται γιά πολλά χιλιόμετρα μέσα στην εξοχή η μετάβαση και από τα πλέον απομακρυσμένα μέρη στο κέντρο γίνεται σε λιγώτερο από μία ώρα. Το υπουργικό σχέδιο διάσπασης του δήμου Κέρκυρας, όπως αυτό έγινε γνωστό, προβλέπει τον περιορισμό του δήμου Κέρκυρας στα όρια του παλαιού Καποδιστριακού δήμου και την δημιουργία ενός δήμου του βορρά με έδρα στην Αχαράβη και ενός δήμου του νότου με έδρα στου Βρυώνη. Θα μπορούσε να υποτεθεί ότι το υπουργείο ασπαζόμενο ένα Αθηνο-ελιτίστικο μοντέλο και βασιζόμενο στα πορίσματα των τεχνοκρατών του πιστεύει ότι μπορεί να αποφασίσει άριστα την διοικητική δομή του νησιού. Αναλύοντας όμως την παραπάνω προτεινόμενη λύση διάσπασης του δήμου διαπιστώνει κανείς ότι αυτή έχει σημαντικά λάθη καθώς αγνοεί πλήρως την γεωγραφική διάταξη και την χωροταξία του νησιού. Στον δήμο του βορρά εντάσσει περιοχές, όπως η Δασιά και ο Ύψος οι οποίες είναι λειτουργικά συνδεδεμένες με την πόλη της Κέρκυρας, αποτελώντας ουσιαστικά προάστια της, προσπαθώντας να τις αποκόψει από αυτήν και να τις συνδέσει με την από την άλλη πλευρά του όρους και σχετικά δύσκολα προσβάσιμη Αχαράβη. Στον δήμο του νότου ορίζει ως έδρα την περιοχή Βρυώνη, η οποία είναι πρακτικά τμήμα της πόλης της Κέρκυρας, αντί γιά κάποια νότια περιοχή, όπως την Λευκίμμη, ακυρώνοντας έτσι κάθε επιχείρημα περί καλύτερης εξυπηρέτησης των πολιτών. Ο κάτοικος του νησιού, αλλά και ο απλός χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις επισκέπτης αντιλαμβάνονται ότι το νησί είναι γεωγραφικά και χωροταξικά διαιρεμένο σε τρεις ενότητες: στον βορρά, στην μέση και στον νότο, τα όρια των οποίων προσδιορίζονται από τα δύο ορεινά συγκροτήματα του νησιού.

Οι λόγοι της προτεινόμενης διάσπασης του δήμου Κέρκυρας.

Η τραγελαφική ανεπάρκεια του υπουργικού σχεδίου, τόσο όσον αφορά στην μονομερή απόφαση διάσπασης του δήμου, όσο και στα όρια των νέων δήμων φαίνεται με μία πρώτη ματιά να οφείλεται στην παντελή άγνοια των εμπλεκομένων σχεδιαστών σε θέματα χωροταξίας και στην προχειρότητα του όλου εγχειρήματος. Ο υπουργός λοιπόν αφήνεται άσκοπα έκθετος όχι μόνο γιά θέματα έλλειψης δημοκρατίας, αλλά και γιά έλλειψη σοβαρότητας σε αντικείμενα που άπτονται της καθημερινής ζωής των πολιτών, κάτι το οποίο είναι λογικό να έχει πολιτικό κόστος στην κυβέρνηση. Μήπως όμως αντίθετα ο σχεδιασμός έχει γίνει με προσοχή και από γνώστες του αντικειμένου, αλλά ο στόχος δεν είναι η καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών και η λειτουργία του κράτους, αλλά κάποιος άλλος;

Οι Αμερικάνοι λένε “εάν δεν μπορείς να εξηγήσεις κάτι ακολούθησε τα λεφτά”, στην περίπτωση της πολιτικής θα πρέπει ίσως να συμπληρωθεί “και τα πολιτικά οφέλη”. Η περίπτωση της διάσπασης του δήμου της Κέρκυρας αναπόφευκτα φέρνει στον νου τον σχεδιασμό των Καποδιστριακών δήμων και τις συρραφές που έγιναν τότε με κριτήριο τα πολιτικά οφέλη, μήπως λοιπόν συμβαίνει και τώρα κάτι αντίστοιχο; Εάν ναι, τι φοβάται η κυβέρνηση, μήπως ότι τον έλεγχο ενός μεγάλου δήμου θα τον αποκτήσει κάποιος εκτός κυβερνητικού συνασπισμού και συρρικνώνοντας τον δήμο προσπαθεί να μειώσει τις επιπτώσεις, ή κάτι άλλο;

Μία προσεκτική ανάλυση των επιπτώσεων των Καλλικράτειων συνενώσεων στην πληθυσμιακή αύξηση των δήμων - εδρών των 7 μη νησιωτικών περιφερειών της χώρας (πλην Αθήνας και Θεσσαλονίκης) δείχνει μία αύξηση που κυμαίνεται μεταξύ του 10% της Κομοτηνής και του 40% των Ιωαννίνων. Η συνένωση των δήμων έγινε σαφώς έχοντας πληθυσμιακά και χωροταξικά κριτήρια στοχεύοντας στην αύξηση των πληθυσμών, αλλά και στην ενοποίηση λειτουργικά συνδεδεμένων δήμων. Στην περίπτωση των Ιωαννίνων, γιά παράδειγμα, στον Καλλικράτειο δήμο συμπεριελήφθησαν σχεδόν όλοι οι Καποδιστριακοί δήμοι του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων το οποίο σαφώς αποτελεί μία λειτουργική ενότητα. Στην περίπτωση της διάσπασης του Καλλικράτειου δήμου της Κέρκυρας παρατηρείται η χρήση των παραπάνω δύο κριτηρίων πληθυσμού και χωροταξίας, αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση στοχεύοντας στην μηδενική αύξηση του πληθυσμού του δήμου της πόλης και στην διάσπαση του ενιαίου λειτουργικά χώρου της μέσης Κέρκυρας. Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει ο ενδοιασμός γιά το κατά πόσον ο βασικός στόχος της τροποποίησης είναι η καλύτερη λειτουργία του κράτους και η εξυπηρέτηση των πολιτών ή η μείωση του πληθυσμού του δήμου που συμπεριλαμβάνει την πόλη της Κέρκυρας.

Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα διαμορφώνονται ισορροπίες και ανταγωνισμοί μεταξύ περιοχών και πόλεων οι οποίοι εντείνονται όταν υπάρχει διανομή χρήματος και εξουσίας. Ο Καλλικράτειος δήμος της Κέρκυρας αποτελεί τον δεύτερο σε πραγματικό πληθυσμό (113.080) δήμο της δυτικής Ελλάδας μετά από αυτόν της Πάτρας, και τον τρίτο σε μόνιμο πληθυσμό (102.071) μετά από αυτόν της Πάτρας και των Ιωαννίνων. Ο προτεινόμενος από την κυβέρνηση δήμος Κέρκυρας (42.256 πραγματικός και 39.674 μόνιμος πληθυσμός) θα είναι πλέον πληθυσμιακά ο 2ος μετά την Ζάκυνθο στα Ιόνια νησιά και ο 7ος στην ευρύτερη περιοχή. Εάν οι τωρινοί κυβερνητικοί σχεδιασμοί ακολουθούσαν γιά την περίπτωση της Κέρκυρας τα ίδια πληθυσμιακά και χωροταξικά κριτήρια που ακολουθήθηκαν στις περιπτώσεις των στεριανών δήμων της χώρας, τότε ο σχεδιασμός του δήμου της πόλης θα συμπεριελάμβανε όλη την μέση Κέρκυρα και ο πραγματικός πληθυσμός του θα έφθανε τους 73.718 κατοίκους ή τους 80.509 εάν συμπεριλαμβανόταν και ο πρώην δήμος Μελιτειαίων και ο μόνιμος τους 67.341 και 72.447 κατοίκους αντίστοιχα, θα ήταν δε σε κάθε περίπτωση ο 4ος σε μέγεθος δήμος της ευρύτερης περιοχής.

Οι συνέπειες της διάσπασης του δήμου.

Οι παραπάνω παρατηρήσεις αναδεικνύουν την βαρύτητα που έχει η διάσπαση του δήμου της Κέρκυρας και η επαναφορά του στα Καποδιστριακά όρια στην τοπική γεωπολιτική της δυτικής Ελλάδας και του Ιονίου. Κατά τους μελλοντικούς κυβερνητικούς επί χάρτου σχεδιασμούς η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων ευνουχισμένη πλέον θα παρουσιάζεται σαν να μην έχει σημαντικό δήμο – κέντρο και θα εξυπακούεται η εξάρτηση της από τους γειτονικούς, άνω των 100.000 κατοίκων δήμους της Πάτρας και των Ιωαννίνων. Η επιλεκτική μεταχείριση και η παραποίηση στατιστικών δεν είναι άγνωστες γιά τις Ελληνικές κυβερνήσεις, με σημαντικό παράδειγμα την υποβάθμιση της πόλης της Κέρκυρας σε δευτερεύοντα πόλο ανάπτυξης στο ΕΣΠΑ (Επτανησιακός Χωροταξικός Σχεδιασμός, http://ionianislandsvision2020.blogspot.gr).

Μία επιπλέον σημαντική αρνητική συνέπεια γιά το νησί της Κέρκυρας από την διάσπαση του δήμου είναι ότι δεν θα υπάρχει πλέον μία ενιαία ολοκληρωμένη αυτοδιοικητική αρχή γιά το νησί, με αποτέλεσμα η συζήτηση θεμάτων που αφορούν σε ολόκληρο το νησί και η λήψη αποφάσεων να γίνεται μόνο σε επίπεδο περιφέρειας και περιφερειακού συμβουλίου. Αυτό με μαθηματική ακρίβεια πρόκειται να δημιουργήσει ένα μεγάλο αριθμό δυσλειτουργιών, καθυστερήσεων και πιθανά δυσαρέσκειας από τα υπόλοιπα νησιά.

Τι πρέπει να γίνει.

Συμπερασματικά, η κυβέρνηση καλώς επιθυμεί να αναθεωρήσει τον Καλλικράτη, πρέπει όμως να προηγηθεί διαβούλευση με τους τοπικούς παράγοντες. Στην περίπτωση της Κέρκυρας η διάσπαση ή όχι του δήμου, αλλά και ο αριθμός των νέων δήμων που θα προκύψουν πρέπει να αποφαστεί με κατάθεση προτάσεων, τόσο από το υπουργείο, όσο και από ντόπιους τεχνοκράτες, όπως από το Τεχνικό Επιμελητήριο και μετά από διαβούλευση με τον λαό να επιλεγεί η λύση που θα θεωρηθεί ως προσφορώτερη. Στις μελέτες και αξιολογήσεις όμως θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ'όψη η σημασία που έχει η παρουσία ενός μεγάλου δήμου στα Ιόνια νησιά σαν αντίβαρο των δύο μεγάλων απέναντι στεριανών δήμων. Η διατήρηση του παρόντος νησιωτικού δήμου είναι ίσως η καλύτερη λύση γιά την παρούσα περίοδο.

Γιάννης Βραδής

Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Purdue, ΗΠΑ