Επτανησιακός χωροταξικός σχεδιασμός.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (ΠΙΝ) κρύβει δύο κινδύνους και μία ευκαιρία. Ο πρώτος κίνδυνος προέρχεται από πιθανό ανεπαρκή σχεδιασμό και σχετίζεται με την μη ανάπτυξη και ίσως αποδυνάμωση της ΠΙΝ σε μερικούς ή και σε όλους τους τομείς. Ο δεύτερος κίνδυνος σχετίζεται με πλασματική ανάδειξη μη βιωσιμότητας της ΠΙΝ με αποτέλεσμα μελλοντικές προσπάθειες γιά διάλυση της και ένταξη των νησιών στις απέναντι ακτές. Η ευκαιρία προέρχεται από ορθό σχεδιασμό και σχετίζεται με υψηλά επίπεδα αειφόρου ανάπτυξης.

Οι παγίδες που κρύβει ο χωροταξικός σχεδιασμός σχετικά με την ενίσχυση των προαναφερθέντων κινδύνων είναι:

1. Ο μη χαρακτηρισμός της πόλης της Κέρκυρας σαν πρωτεύοντα αστικού κέντρου. Η μη ύπαρξη ενός πρωτεύοντα αστικού κέντρου στην ΠΙΝ δημιουργεί άμεσα (με βάση την Ελληνική διοικητική λογική) την ανάγκη εξάρτησης της Περιφέρειας από εξωπεριφεριακούς πρωτεύοντες αστικούς πόλους (Πάτρα, Γιάννενα). Αυτό θα έχει σαν συνέπεια  να εξασθενήσει η διοικητική δομή της ΠΙΝ και να αναδειχθεί η "ανάγκη" διάλυσής της και ένταξης των νησιών σε όμορες στεριανές Περιφέρειες.  

Στην σελίδα 81 του ΕΣΠΑ (http://www.espa.gr/elibrary/Eggrafo_ESPA_el.pdf) γίνεται αξιολόγηση Ελληνικών πόλεων με βάση έναν αριθμό κριτηρίων ώστε να επιλεγούν τα αστικά κέντρα - πόλοι ανάπτυξης. Μεταξύ των κριτηρίων είναι: 

(α) Η υποδομή ανώτατης εκπαίδευσης και υγείας η οποία σχετίζεται με την ύπαρξη ΑΕΙ και πανεπιστημιακών νοσοκομείων.

(β) Η σχέση με άξονες ανάπτυξης. 

(γ) Η σχέση με αναδυόμενους άξονες ανάπτυξης. 

Στο πρώτο κριτήριο η Κέρκυρα εσφαλμένα δεν βαθμολογήθηκε θετικά παρόλο που είναι η έδρα του Ιονίου Πανεπιστημίου. Όσον αφορά στα κριτήρια (β) και (γ) η Κέρκυρα αξιολογήθηκε ότι δεν βρίσκεται επάνω και δεν έχει εγγύτητα με κανέναν άξονα ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα η πόλη βρίσκεται στην απόληξη της Εγνατίας και της Ιονίας οδού, οι οποίες χαρακτηρίζονται σαν άξονες ανάπτυξης στην περίπτωση των Ιωαννίνων και θα μπορούσε να πάρει την προσδιορισμένη βαθμολογία της "εγγύτητας" σε αυτές. Επίσης θεωρόντας και την θαλάσσια επέκταση της Εγνατίας, τις οδούς δηλαδή προς Ιταλία προκύπτει ότι η Κέρκυρα δεν έχει μόνο εγγύτητα, αλλά βρίσκεται μέσα στον αναπτυξιακό άξονα Εγνατία - Ιόνιο - Αδριατική και θα έπρεπε να αξιολογηθεί με ακόμη μεγαλύτερη βαθμολογία. Εάν η Κέρκυρα είχε βαθμολογηθεί ορθά στα παραπάνω κριτήρια θα συγκέντρωνε την απαραίτητη βαθμολογία γιά να κριθεί αστικό κέντρο - πόλος ανάπτυξης. 

2. Η ύπαρξη καλύτερης εξωπεριφερειακής συγκοινωνίας των νησιών από την ενδοπεριφερειακή. Όλα τα νησιά έχουν καλύτερες ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες που τα συνδέουν με τις απέναντι στεριανές περιοχές απ'ότι μεταξύ τους και ειδικά με την Κέρκυρα. Από πλευράς πολιτείας δεν έχει γίνει ουσιαστικά καμμία ενέργεια προς ενεργοποίηση του μεταφορικού ισοδύναμου και δημιουργία ενδοπεριφερειακής ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας. 

3. Η προτεινόμενη συνεργασία Λευκάδας - Πρέβεζας - Άρτας η οποία θα απομακρύνει την Λευκάδα από την ΠΙΝ και θα την "ενσωματώσει" στο Ηπειρωτικό δίκτυο πόλεων. 

4. Το ΕΣΠΑ εστιάζεται σε μία ήπια γενικά ανάπτυξη της ΠΙΝ και σε "ενδυνάμωση των σχέσεων των νησιών με τον ηπειρωτικό κορμό της χώρας". Το ΕΣΠΑ χωρίς δηλαδή να δίνει μία έντονη αναπτυξιακή προοπτική στα Επτάνησα προσδιορίζει αυξημένη εξάρτηση από την ηπειρωτική Ελλάδα, κάτι που προϊωνίζει και διοικητική εξάρτηση των από αυτήν. 

Γιά να ξεπεραστούν οι παγίδες και να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι προτείνεται να πραγματοποιηθούν τα ακόλουθα:

1. Ο όλος χωροταξικός σχεδιασμός της ΠΙΝ να σταματήσει να κοιτάει προς την απέναντι ακτή και να στραφεί προς στην θάλασσα, δηλαδή προς το Ιόνιο πέλαγος και προς τα μικρά και μεγάλα νησιά του. Η ΠΙΝ δεν είναι μία στεριανή Περιφέρεια, είναι μία Νησιωτική Περιφέρεια η οποία κυριαρχεί σε ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικώτερα πελάγη της χώρας. Ο σχεδιασμός, η διαχείριση και η αειφόρος ανάπτυξη του αρχιπελάγους δεν είναι δυνατόν να υλοποιείται από τις μη νησιωτικές πόλεις της Πάτρας και ιδιαίτερα των Ιωαννίνων, γιά να είναι επιτυχής πρέπει να γίνεται από τις ήδη υπάρχουσες και ιστορικά τεκμηριωμένα επιτυχείς πόλεις των Επτανήσων. Γιά την ολοκλήρωση του Ιόνιου χώρου θα πρέπει επίσης να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες γιά την ενσωμάτωση των Κυθήρων στην ΠΙΝ, μετά από την σύμφωνη γνώμη φυσικά των κατοίκων. 

2. Να γίνει αναβάθμιση της Κέρκυρας σε πρωτεύοντα αστικό πόλο, διαδικασία η οποία προβλέπεται από το ΕΣΠΑ. Αυτό θα δώσει το πλεονέκτημα στην Ελλάδα να έχει μία προκεχωρημένη ισχυρή πόλη στο γεωπολιτικής και οικονομικής σημασίας τρίγωνο Κέρκυρα - Ότραντο - Αυλώνα και στα Επτάνησα ένα αξιόλογο διοικητικό κέντρο.

3. Να δημιουργηθεί ένα δεύτερο αστικό κέντρο στο νότιο Ιόνιο το οποίο θα μπορούσε να αποτελείται από το σύμπλεγμα Λευκάδα - Αργοστόλι - Ληξούρι - Ζάκυνθος. Το σύμπλεγμα αυτό θα μπορούσε να μοιράζεται υπηρεσίες, υγεία, εκπαίδευση, κλπ.  

4. Να γίνει rebranding της πόλης της Κέρκυρας, αλλά και του νότιου δεύτερου αστικού κέντρου ώστε να εξελιχθούν σε πολιτιστικά, εκθεσιακά, συνεδριακά και επιχειρηματικά κέντρα. Η διεθνής ακτινοβολία και οι σχέσεις της Κέρκυρας μπορούν να στηρίξουν αυτό το εγχείρημα.

5. Να σχεδιαστεί η "Επτανησιακή Οδός" η οποία θα συνδέει τα Επτάνησα από βορρά σε νότο και θα διευκολύνει την επικοινωνία και την μεταφορά προϊόντων. Η Επτανησιακή Οδός θα αποτελείται από τους κατακόρυφους οδικούς άξονες των νησιών και τις ακτοπλοϊκές συνδέσεις μεταξύ τους με εφαρμογή του μεταφορικού ισοδύναμου. Ο άξονας θα ξεκινάει από ένα νέο λιμάνι στη ΒΔ Κέρκυρα το οποίο θα την συνδέει με το Ότραντο, το πλησιέστερο σημείο της Ιταλίας, και από εκεί μέσω Λευκίμμης, Λευκάδας (αφού υλοποιηθεί η προγραμματισμένη διαπλάτυνση του διαύλου), Βασιλικής, Φισκάρδου, Πεσάδας και Αγίου Νικολάου θα καταλήγει στην Ζάκυνθο και στον Λαγανά. Κομβικό σημείο γιά την Επτανησιακή οδό αποτελεί η πόλη της Λευκάδας, καθώς αυτή είναι οδικά συνδεδεμένη με την ηπειρωτική Ελλάδα και με την Ιόνια οδό. Το τμήμα Κέρκυρα - Λευκάδα θα εξυπηρετεί την κίνηση μεταξύ Κέρκυρας και νότιας Ελλάδας υποκαθιστώντας την διαδρομή Κέρκυρα - Ηγουμενίτσα - Άκτιο. Το τμήμα Ζάκυνθος - Κεφαλονιά - Λευκάδα (ή και απ'ευθείας σύνδεση Ζάκυνθος -  Λευκάδα) θα εξυπηρετεί την σύνδεση της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς με την Εγνατία και την βόρεια Ελλάδα. 

6. Να ενισχυθεί η αεροπορική σύνδεση των νησιών και να αρχίσει η σύνδεση μέσω υδροπλάνων ώστε να διευκολύνεται η γρήγορη και αυθημερόν μετάβαση κατοίκων και τουριστών από νησί σε νησί.

7. Να ομοσπονδιοποιηθούν το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων και να οργανωθούν οι απαραίτητες σχολές και τμήματα (πχ σχολή τουρισμού) ώστε να ενδυναμωθούν οι σχέσεις μεταξύ των νησιών, να βελτιωθεί η έρευνα και να στηριχθεί η τοπική οικονομία.

8. Να στηριχθεί η δημιουργία επιχειρηματικών Πανεπτανησιακών δικτύων, όπως στον τομέα της παραγωγής τροφίμων, ώστε να αποκτηθεί η κρίσιμη μάζα γιά την ανάπτυξη του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα.

Το μέλλον των Επτανήσων και η επιβίωση της ΠΙΝ κρίνονται σε μεγάλο βαθμό από τον χωροταξικό σχεδιασμό, ο οποίος πρέπει να έχει προσανατολισμό πλέον στην θάλασσα και όχι στην στεριά. Η κριτική στάση των Επτανησιακών παραγόντων απέναντι στο όχι ευνοϊκά γιά την ΠΙΝ σχεδιασμένο ΕΣΠΑ μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα ευνοϊκές ρυθμίσεις, ανάπτυξη και ενδυνάμωση της ΠΙΝ. Η παθητική αποδοχή του σχεδίου θα καταλήξει στην παραπέρα αποδυνάμωση και ίσως διάλυση του Επτανησιακού οικοδομήματος. 

Γιάννης Βραδής
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Purdue, ΗΠΑ