Την Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου 2012 έγινε στην Βαρκελώνη μία μαζική πορεία περισσοτέρων του ενός εκατομμυρίου Καταλανών οι οποίοι απαίτησαν την απόσχιση της περιοχής τους από την Ισπανία και την δημιουργία ενός νέου Ευρωπαϊκου κράτους. Η Καταλωνία είναι μία από τις 17 αυτόνομες κοινότητες και δύο αυτόνομες πόλεις από τις οποίες αποτελείται το Ισπανικό κράτος. Η περιοχή αυτή βρίσκεται στην βορειοανατολική Μεσογειακή ακτή της Ιβηρικής χερσονήσου, συνορεύει με την Γαλλία, έχει έκταση 32.114 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό περίπου 7,5 εκατομμύρια κατοίκους.
Η Ισπανία είναι μία χώρα η οποία προέρχεται από συνένωση βασιλείων και αυτόνομων περιοχών. Η ουσιαστική γέννηση της χώρας ανάγεται στο 1469 όταν με τον γάμο του Φερδινάνδου του 2ου της Αραγωνίας και της Ισαβέλλας της 1ης της Καστίλης τα δύο βασίλεια ενώθηκαν κάτω από μια κορώνα. Αποσχιστικές τάσεις ή τάσεις προς την αυτονόμηση περιοχών υπήρχαν στην Ισπανία ανέκαθεν. Η πολιτιστική ομογενοποίηση όμως που επιχείρησε ο εθνικισμός του Φράνκο όξυνε τις τάσεις αυτές. Η εύπορη Χώρα των Βάσκων του βορρά απετέλεσε γιά δεκαετίες το θέατρο των επιχειρήσεων της ΕΤΑ, της οργάνωσης που μάχονταν γιά την αυτονομία της περιοχής. Στην Μαγιόρκα οι Ισπανοί υπήκοοι που έρχονται στο νησί από την δεκαετία του 60 γιά αναζήτηση εργασίας δεν είναι πάντοτε ευπρόσδεκτοι και ονομάζονται από τους ντόπιους “forasteros”, οι ξένοι. Με την μετάβαση της Ισπανίας στην δημοκρατία μετά τον θάνατο του Φράνκο καταρτίστηκε το σύνταγμα του 1978 το οποίο προσπαθεί να αμβλύνει τις αποσχιστικές τάσεις των διαφόρων περιοχών. Σύμφωνα με αυτό το σύνταγμα οι κοινότητες της χώρας έχουν έναν υψηλό βαθμό αυτονομίας, μεγαλύτερο απ’ότι στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Η Ισπανία του σήμερα είναι σύμφωνα με αυτό το σύνταγμα μία χώρα η οποία αναγνωρίζει και σέβεται τις ιδιαιτερότητες και τις πολιτιστικές διαφορές κάθε περιοχής. Υπάρχουν τέσσερις επίσημες γλώσσες, τα Καστιγιάνο, ή Ισπανικά όπως είναι γνωστά στον πολύ κόσμο, τα Καταλά από την περιοχή της Καταλωνίας και όχι μόνο, τα Γκαλέγκο από την περιοχή της Γκαλίθια και τα Εουσκέρα από την Χώρα των Βάσκων. Πλην αυτών υπάρχουν και άλλες αναγνωρισμένες γλώσσες οι οποίες ομιλούνται από μικρούς σχετικά πληθυσμούς.
Η συγκέντρωση όμως αρκετής εξουσίας στην κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης, σε συνδυασμό με την κακοδιαχείριση και την πανταχού παρούσα διαφθορά, δημιουργεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες τριγμούς στις σχέσεις των πλέον εύπορων αυτόνομων κοινοτήτων του βορρά και της κεντρικής κυβέρνησης. Ήδη κατά το έτος 2001 το 36% των κατοίκων της Καταλωνίας επιθυμούσαν απόσχιση από την Ισπανία, με την βοήθεια της οικονομικής κρίσης το ποσοστό αυτό υπολογίζεται πλέον ότι έχει ξεπεράσει το 50%.
Η οικονομική κρίση στην νότια Ευρώπη γίνεται αντιληπτό από τους λαούς ότι είναι μία κρίση θεσμών, μία κρίση αξιών και πολιτισμού. Οι κεντρικές κυβερνήσεις έχουν χάσει την αξιοπιστία τους, έχουν αποδυναμωθεί και με δυσκολία πλέον στέκονται και λειτουργούν. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες γιά την απόσχιση περιοχών από Ευρωπαϊκά κράτη, οπότε δεν μπορεί να θεωρηθεί απίθανο ότι η Καταλωνία θα επιτύχει τελικά την ανεξαρτητοποίησή της από την Ισπανία ή τουλάχιστον την αναβάθμιση της αυτονομίας της μέσα στο Ισπανικό κράτος σε ένα ανώτατο επίπεδο. Την Καταλωνία είναι σίγουρο ότι θα ακολουθήσουν και άλλες Ισπανικές κοινότητες, όπως οι Βαλεαρίδες, η Χώρα των Βάσκων και πιθανά η Βαλένθια. Από την Ισπανία ίσως πνεύσει ένας αέρας που θα σαρώσει τον Ευρωπαϊκό νότο και πιθανά και κάποιες περιοχές του βορρά. Κοινότητες με διαφορετικά πολιτιστικά ή οικονομικά χαρακτηριστικά από τις χώρες στις οποίες ανήκουν, κοινότητες οι οποίες θεωρούν ότι αδικούνται από τις πολιτικές των χωρών τους θα προσπαθήσουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Καταλωνίας. Ο Ιταλικός βορράς είτε ενιαίος, είτε διασπασμένος υπό μορφή μεμονωμένων κοινοτήτων θα προσπαθήσει να αποστασιοποιηθεί από την Ρώμη. Μία τέτοια κίνηση έχει ήδη εκδηλωθεί στην περιοχή του Τρεντίνο. Είναι μάλλον απίθανο μία ανεξαρτητοποίηση της Βαρκελώνης από την Μαδρίτη να μην οδηγήσει σε προσπάθεια ανεξαρτητοποίησης του Μιλάνου από την Ρώμη. Τι θα συμβεί όμως στην Ελλάδα; Θα επηρεαστεί από τα παραπάνω γεγονότα ή χώρα μας;
Μία επιφανειακή γεωγραφική και ιστορική θεώρηση δείχνει ότι εάν ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου οι δυτικοί άνεμοι θα φέρουν την τρικυμμία και στα Ιόνια νησιά μας. Στην πραγματικότητα όμως πόσο πιθανό είναι κάτι τέτοιο να συμβεί;
Το Ελληνικό κράτος είναι ένα νέο σχετικά κράτος το οποίο δημιουργήθηκε με την ανεξαρτητοποίηση της Πελοποννήσου, της Ρούμελης και αρκετών νησιών του Αιγαίου και αναγνωρίστηκε επίσημα με το πρωτόκολο του Λονδίνου το 1830. Στην χώρα προσαρτήθηκαν σταδιακά περιοχές ξεκινώντας με τα Επτάνησα το 1864 μέχρι που πήρε την σημερινή της μορφή το 1947 με την προσάρτηση των Δωδεκανήσων. Σημαντική γιά την χώρα ήταν η εισροή των Μικρασιατών προσφύγων μετά την καταστροφή του 1922. Οι περισσότερες περιοχές της Ελλάδας είχαν την ίδια ή παρεμφερή ιστορική πορεία από τους αρχαίους χρόνους μέχρι την ένωσή τους με το νέο Ελληνικό κράτος. Την Βυζαντινή αυτοκρατορία διαδέχτηκε η Οθωμανική με μικρότερα ή μεγαλύτερα διαστήματα λατινικών παρουσιών σε ορισμένα τμήματα της χώρας. Εξαίρεση σε αυτό αποτελούν τα Ιόνια νησιά τα οποία ήδη από τον 12ο αιώνα μΧ βρέθηκαν κάτω από δυτική επιρροή και τελικά απετέλεσαν τμήμα της Βενετικής Δημοκρατίας μέχρι την πτώση της το 1797. Το πρώτο νέο Ελληνικό κράτος, η Επτάνησος Πολιτεία με πρωτεύουσα την Κέρκυρα, ιδρύθηκε το 1800 με την επικύρωση του συντάγματός της στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από σύντομη Γαλλική κατοχή υπό τον Ναπολέοντα η Επτάνησος Πολιτεία μετονομάστηκε σε Ηνωμένες Πολιτείες Ιονίων Νήσων και απετέλεσε Βρεττανικό προτεκτοράτο μέχρι την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα το 1864.
Όπως αναλύεται και σε προηγούμενο άρθρο του συγγράφοντος “Επτάνησα και Ελλάδα, τι συμβαίνει;, 12/02/12, http://ionianislandsvision2020.blogspot.gr/” η δημιουργία και ανάπτυξη του νέου Ελληνικού κράτους βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην Μεγάλη Ιδέα, όπως αυτή προσδιορίστηκε από τον Κωλέττη το 1844. Η Μεγάλη Ιδέα δεν άφηνε και πολλά περιθώρια γιά τοπικές πολιτιστικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες και είχε σαν αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση όσο το δυνατόν του “ξένου” δυτικού Επτανησιακού πολιτισμού. Η σύγχρονη Ελλάδα βασίστηκε σε ένα μοντέλο πόλης - κράτους, σε μία σύγχρονη έκδοση της αρχαίας Αθήνας. Η Ελλάδα απέρριψε τις συνιστώσες της, τους τοπικούς πολιτισμούς και την ιστορική εξέλιξή τους, πάτησε το ένα πόδι στην αρχαία Αθηναϊκή ηγεμονία, το άλλο στον Βυζαντινό δεσποτισμό και διακοσμήθηκε με Διαφωτισμό. Στην ουσία όμως η Ελλάδα έχασε τους αιώνες της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού ο δυτικός πολιτιστικός πλούτος των οποίων ποτέ δεν έγινε ουσιαστικό κομμάτι του νέου Ελληνικού πολιτισμού καθώς αυτός ήταν ρομαντικά προσκολλημένος στο αρχαίο παρελθόν και στην Μεγάλη Ιδέα. Η Επτάνησος αντίθετα ήταν κομμάτι του δυτικού κόσμου κατά την διάρκεια των κρίσιμων αιώνων της ανθρώπινης ανάτασης. Η σύγχρονη Επτανησιακή κουλτούρα, αν και επηρεασμένη σε ένα βαθμό στα λιγότερο προνομοιούχα κοινωνικά στρώματα από την νεοΕλληνική, εξακολουθεί να διακρίνεται από την τελευταία και να αποτελεί κομμάτι της δυτικής κουλούρας ή καλύτερα να αποτελεί την ελληνική έκφραση του δυτικού πολιτισμού. Η πολιτιστική αυτή διαφοροποίηση μεταξύ των Επτανήσων και της υπόλοιπης Ελλάδας αποτελεί ουσιαστικά την δύναμη που συντηρεί ένα χάσμα από τον βορρά μέχρι το νότο του Ιονίου πελάγους.
Η πολιτιστική διαφοροποίηση όμως περιοχών ενός κράτους δεν αποτελεί από μόνη της αιτία γιά την δημιουργία τριβών στα εσωτερικά σύνορα και γιά την εξασθένηση της συνοχής του. Αντίθετα η θετική αντιμετώπιση και ανάδειξη της πολιτιστικής διαφορετικότητας των συνιστωσών περιοχών δημιουργεί μέσα από τον πλουραλισμό τις κατάλληλες συνθήκες γιά την πολιτιστική και γενικότερη ανάταση του κράτους. Στην περίπτωση των Επτανήσων όμως διαφαίνεται, ή τουλάχιστον έτσι γίνεται αντιληπτό από την πλειοψηφία των Επτανησίων, ότι το Ελληνικό κράτος δεν έχει δείξει διαχρονικά την διάθεση της ενσωμάτωσης του πολιτισμού των, αλλά της εξομοίωσης αυτού. Η διάθεση αυτή υλοποιείται μέσω της περιθωριοποίησης των Επτανήσων η οποία άρχισε με την ενσωμάτωσή των στην Ελλάδα και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.
Η περιθωριοποίηση των Επτανήσων από την Ελληνική πολιτεία εκφράζεται κυρίως με: (α) μειονεκτικές οικονομικές πολιτικές σε σχέση με τα νησιά του Αιγαίου, όπως ο μη μειωμένος συντελεστής ΦΠΑ και οι χαμηλώτερες ή ανύπαρκτες επιδοτήσεις, (β) μειονεκτικές αναπτυξιακές πολιτικές σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας με αντιμετώπιση των Ιόνιων νησιών σαν ένα ασήμαντο νησιωτικό σύμπλεγμα παραβλέποντας την ύπαρξη σε αυτά σημαντικών αστικών κέντρων, όπως έγινε στο ΕΣΠΑ, (γ) εξασθένηση της δημόσιας διοίκησης με απομάκρυνση δημοσίων υπηρεσιών και σταδιακή αύξηση της εξάρτησης των Επτανήσων από την απέναντι ηπειρωτική χώρα, (δ) προσβολή των Επτανησίων με ενέργειες όπως απόκρυψη της Επτανησιακής ιστορίας κατά την διδασκαλία της Ελληνικής ιστορίας στα σχολεία, έναρξη Πανελλαδικών εξετάσεων στις 21 Μαϊου, ονομασία του Υπουργείου σαν Εμπορικής Ναυτιλίας και Αιγαίου και άλλες. Το κλίμα απαξίωσης των Επτανήσων και του πολιτισμού των έχει δημιουργήσει μία γενικότερη δυσαρέσκεια απέναντι στην Ελληνική πολιτεία που ενισχύεται από το αρνητικό κλίμα που επικρατεί λόγω της γενικότερης κρίσης θεσμών στην χώρα μας. Οι Επτανήσιοι αντιλαμβάνονται ότι η βασική κρίση του νέου Ελληνικού κράτους είναι πολιτιστική, με την οικονομική και την κοινωνική κρίση να αποτελούν την φυσική απόρροια της πρώτης. Η αντίληψη που έχουν αρκετοί πολίτες περί διαφθοράς, αδράνειας, αδιαφορίας και ανικανότητας των τοπικών αρχών να διαχειριστούν τα κοινά στα Επτάνησα, ακόμη και να εφαρμόσουν τους νόμους φοβούμενες το πολιτικό κόστος, αποδίδεται από τους αυτούς κυρίως στην εξάρτηση των τοπικών πολιτικών από τα Αθηναϊκά κόμματα, με αποτέλεσμα να δηλητηριάζεται ακόμη περισσότερο η σχέση Ιόνιων νησιών - Αθήνας και να διευρύνεται το Ιόνιο χάσμα.
Το ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσον το υπάρχον και διευρυνόμενο χάσμα θα φθάσει στο κρίσιμο μέγεθος γιά να προκληθεί ρήξη μεταξύ Επτανήσων και Αθήνας. Σε μία ανάλογη περίπτωση σε κάποιο άλλο Ευρωπαϊκό κράτος η ρήξη θα είχε ήδη επέλθει, στην Ελλάδα όμως υπάρχουν δύο παράγοντες οι οποίοι περιορίζουν την ένταση. Ο πρώτος παράγοντας είναι η ισχυρή Ελληνική και Ορθόδοξη συνείδηση των Επτανησίων οι οποίοι συναισθάνονται ότι έχουν πολύ βαθειές κοινές ρίζες με τους υπόλοιπους Έλληνες, ρίζες που σε κανένα άλλο Ευρωπαϊκό κράτος δεν φθάνουν τόσο βαθειά στην ιστορία. Το κοινό αυτό παρελθόν δημιουργεί μία ελαστικότητα στις σχέσεις των Επτανήσων με την Ελλάδα και έχει την δυνατότητα να απορροφά κραδασμούς και να γεφυρώνει το υπάρχον χάσμα. Ο δεύτερος παράγοντας είναι ο Ελληνικός εθνικισμός και η εναπομείνουσα σκιά της Μεγάλης Ιδέας αποτέλεσμα του οποίου είναι όποιες ενέργειες ή συζητήσεις προσλαμβάνεται ότι τον αποδυναμώνουν να θεωρούνται σαν ταμπού. Ο παράγοντας αυτός έχει όχι απλά αποδυναμωθεί, αλλά και εξεφτελιστεί κατά τα τελευταία χρόνια. Τα ταμπού έχουν πλέον πέσει μετά τις ληστρικές επιδρομές αρκετών πολιτικών στο κράτος, την ατιμωρησία τους και την σταδιακή παράδοση της εθνικής κυριαρχίας από εκλεγμένες και επανεκλεγμένες κυβερνήσεις σε ξένα κέντρα.
Ποιά θα είναι λοιπόν η ώθηση που θα μπορούσε να υπερβεί τα όρια της ελαστικότητας και να επιφέρει ρήξη στις σχέσεις Επτανήσων και Αθήνας; Ως πρώτος παράγοντας θεωρείται ο οικονομικός, όσο θα βαθαίνει η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και θα μειώνεται το εισόδημα των πολιτών και θα υποβαθμίζεται το επίπεδο ζωής τους τόσο η δυσαρέσκεια προς την Αθήνα θα αυξάνεται. Οι Επτανήσιοι γνωρίζουν ότι η οικονομία των νησιών, ακόμη και μέσα στην οικονομική κρίση, κινείται, αντιλαμβάνονται ότι με μερικές ορθές και μικρού κόστους πολιτικές ενέργειες η Επτανησιακή οικονομία μπορεί να αναπτυχθεί. Πολλοί Επτανήσιοι λοιπόν οι οποίοι θεωρούν τους τοπικούς άρχοντες σαν φερέφωνα σε πολλές περιπτώσεις των Αθηναϊκών κομματικών μηχανισμών και τους κατηγορούν ότι δεν πράττουν τα απαιτούμενα γιά την ανόρθωση της Επτανησιακής οικονομίας ίσως αλλάξουν ριζικά το πολιτικό σκηνικό στα νησιά και αναδείξουν δυνάμεις οι οποίες επιθυμούν την αναβάθμιση της εσωτερικής οργάνωσης των Επτανήσων. Ο οικονομικός όμως παράγοντας έχει και άλλη μία διάσταση, σχετίζεται με την διανομή του δημοσίου χρήματος στις περιφέρειες και στους δήμους. Το κρατικό χρήμα είναι αυτό που λαδώνει την τοπική κρατική μηχανή. Έλλειψη κρατικού χρήματος σημαίνει δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων και μείωση της πιθανότητας επανεκλογής των πολιτικών. Ο παράγοντας που θα είναι καθοριστικής σημασίας γιά την ένταση στις σχέσεις Επτανήσων και Αθήνας θα είναι η κατανομή του προσδοκώμενου πακτωλού χρημάτων από τα αντισταθμιστικά οφέλη των υδρογονανθράκων του Ιονίου. Οι μέχρι τώρα ενέργειες της πολιτείας δείχνουν ότι μάλλον τα Ιόνια νησιά θα είναι σε δυσμενή θέση σε σχέση με άλλες γειτονικές περιφέρειες. Στην περίπτωση αυτή η αντίδραση προς την Αθήνα δεν θα προέλθει μόνο από τον Επτανησιακό λαό, αλλά κυρίως από τους τοπικούς άρχοντες. Ως δεύτερος παράγοντας ο οποίος θα μπορούσε να φέρει ρήξη στις σχέσεις Επτανήσων - Αθήνας θεωρείται η πιθανή προσπάθεια κατάργησης της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και υπαγωγή των νησιών σε ηπειρωτικές περιφέρειες. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο διοικητικής μεταρρύθμισης δεν φαίνεται να είναι πιθανόν προς το παρόν καθώς η παρούσα κυβέρνηση δεν έχει το σθένος να έρθει σε άμεση ρήξη με τις τοπικές κοινωνίες. Αυτό όμως που είναι πιθανόν να συνεχιστεί είναι η αθόρυβη παραπέρα διοικητική υποβάθμιση των Ιόνιων νησιών, σε αυτή την περίπτωση σπίθα θα μπορούσε να αποτελέσει μία διοικητική αλλαγή η οποία θα είχε άμεση αρνητική επίπτωση στην ποιότητα ζωής των Επτανησίων, όπως η κατάργηση ενός νοσοκομείου. Τέλος ως τρίτος παράγοντας θεωρούνται ενέργειες οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν έντονες αντιδράσεις, όπως η πώληση δημοσίων γαιών, λιμανιών και αεροδρομίων.
Συμπερασματικά λοιπόν, η κίνηση ανεξαρτητοποίησης της Καταλωνίας μπορεί να λειτουργήσει σαν ντόμινο και να φέρει στο προσκήνιο προσπάθειες γιά δομικές αλλαγές και σε άλλες πλην της Ισπανίας Ευρωπαϊκές χώρες. Τα Επτάνησα, αν και μέχρι στιγμής ισχυρά προσδεδεμένα στην Ελλάδα και αποδεχόμενα την άνιση σε πολλούς τομείς μεταχείριση από την Ελληνική πολιτεία, κάτω από δεδομένες συνθήκες είναι πολύ πιθανόν να αντιδράσουν και να έρθουν σε ρήξη με το Ελληνικό πολιτικό σύστημα. Η ενέργεια αυτή θα στηρίζεται όχι μόνο στις πολιτιστικές ιδιαιτερότητές των, αλλά στην άνιση μεταχείριση από το Ελληνικό κράτος και σε καλύτερες οικονομικές προσδοκίες μέσω μίας καλύτερης εσωτερικής διαχείρισης. Ας ελπίσουμε ότι το Ελληνικό κράτος θα αντιληφθεί όλους τους κινδύνους που απορρέουν από την ρευστή κατάσταση που υπάρχει, θα ισχυροποιήσει την Περιφερειακή αυτοδιοίκηση και θα εφαρμόσει το σύνταγμα και τους νόμους ισόρροπα και στα Ιόνια νησιά.
